Merhaba değerli okuyucularım,
Dün 1 Mayıs Personel Bayramını burukta olsa kutladık. Alın teri gözyaşlarına karışan, emeğinin karşılığını alamayan tüm personel ve işçi dostlarımın 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Gününü en içten dileklerimle kutlarım.
Toplumun en kırılgan anlarından biridir yakınını kaybetmek. Lakin toplumsal devletin yükümlülüğü, sadece yaşarken değil, vefatın akabinde da devam etmelidir. İşte bu noktada, “ölüm aylığı” ismi verilen sosyal güvenlik kurumu devreye girer. Ne yazık ki, birçok vatandaş bu hakkı nasıl elde edeceğini, hangi şartların gerektiğini tam olarak bilmemektedir. Bugün bu yazıda, vefat aylığı sistematiğini, oranları ve müracaat süreçlerini sade ancak kapsamlı bir halde tabir etmek istiyorum.
Başvuru, Evrak ve Süreç
Vefat eden sigortalının akabinde hak sahiplerinin mevt aylığına başvurabilmesi için, öncelikle Tahsis Talep ve Beyan Taahhüt Evrakı doldurulmalıdır. Mevt aylığına e-devlet sistemi üzerinden de müracaatta bulunabilirsiniz. Lakin bu kâfi değildir. Birtakım özel durumlar ek evraklar gerektirmektedir.
Malul çocuklar için sağlık kurulu raporu,
Öğrenciler için okul evrakı,
Boşanmış kız çocukları için, şayet nüfus kayıtlarında güncelleme yapılmamışsa katılaşmış mahkeme kararı,
Anne ve babalar için ise gelir testi sonucu, yani muhtaçlık durumunu ortaya koyan doküman.
Çalışma nedeniyle daha evvel aylığı kesilen çocuklar ya da boşandıktan sonra yine hak kazanan kız çocukları üzere durumlarda yine müracaat zaruridir. SGK bu üzere durumlarda resen süreç başlatmaz; talep aslına dayalıdır.
Kim, Ne Kadar Hisse Alır?
Ölüm aylığında en çok merak edilen konu, oranların nasıl dağıtıldığıdır. Bu noktada kanun, net ve oran bazlı bir paylaşım sistemi kurmuştur.
Eşe Bağlanan Aylık: Vefat eden sigortalının dul eşine genelde %50 oranında aylık bağlanır. Fakat sigortalının çocuğu yoksa ve dul eşin rastgele bir geliri ya da toplumsal teminatı bulunmuyorsa bu oran %75’e kadar çıkabilir.
Çocuklara Tanınan Hisse: Erkek, kız ya da malul çocuklara ekseriyetle %25 oranında aylık bağlanır. Lakin hem anne hem babasını kaybetmiş ya da diğer bir hak sahibi bulunmayan çocuklarda bu oran %50’ye kadar yükseltilebilir.
Anne ve Babanın Durumu: Şayet eş ve çocuklara yapılan ödemeler, hesaplanan vefat aylığının tamamını doldurmuyorsa, kalan kısım anne ve babaya eşit halde verilir. Lakin burada da bir üst hudut vardır: Her biri en fazla %25 oranında pay alabilir. Anne ve baba hayattaysa bu oran %12,5’e düşer. Şayet artan bir hisse yoksa, bu durumda anne ve babaya aylık bağlanmaz. Lakin dikkat: 65 yaş üstü anne-baba için bu koşul aranmaz, direkt aylık bağlanabilir.
Ne Zaman Başlar, Ne Vakit Kesilir?
Aylık bağlama süreci, vefat tarihi temel alınarak ya da hak sahipliği niteliği daha sonra kazanılmışsa, bu niteliğin edinildiği ayı takip eden devirden başlar. Lakin birtakım özel durumlarda, örneğin daha sonra tekrar hak doğarsa (örneğin kız çocuğunun boşanması), bu sefer müracaat tarihi temel alınır. SGK, bu cins yine hak doğumu hallerinde geriye dönük aylık bağlamaz.
Prim Borcu ve BağKur Gerçeği!
4/b (BağKur) kapsamında sigortalı olanların vefatı halinde, hak sahiplerinin aylık alabilmesi için sigortalının hiçbir prim borcunun bulunmaması koşuldur. Şayet borç varsa, mevt aylığı lakin bu borcun ödenmesini izleyen ay başından itibaren başlatılır.
Ayrıca bir öbür kıymetli konu da müddettir: Mevtin akabinde beş yıl içinde müracaatta bulunulmazsa, bu süreyi aşan alacaklar vakit aşımına uğrar ve kaybedilir. Toplumsal güvenlik hakkı, vakitle yarışır.
Sosyal güvenlik sistemi; hakkı olanlara, gereksinim anında, maddelerin tanıdığı ölçüde dayanak vermekle yükümlüdür. Fakat vatandaşın bu hakları bilmesi, yanlışsız vakitte yanlışsız adımı atması gerekir. Mevt aylığı da işte bu türlü bir hak… Duygusal bir yıkımın akabinde gelen ekonomik çöküşü önlemenin tek yolu, bu sistemin yanlışsız işleyebilmesinden geçer.
Ölüm aylığında sigortalılık statülerine nazaran birçok farklı uygulama kelam bahsidir. Buda statüler ortasında eşitsizliğe yol açmaktadır. Halbuki eşit ve adil bir toplumsal güvenlik sisteminin olması temennimizdir. Bunun içinde ıslahat kural.
Sizlerde sorularınızı [email protected] mail adresime iletebilirsiniz.
SORU: Akif Bey, ben 2003 ile 2007 tarihleri ortasında kendi şirketimde sigortalı oldum. 2024 tarihinde EYT kapsamında emekli oldum. Lakin geçen ay emekli maaşım kesildi ve faiz işletildi. Münasebeti ise kendi şirketimde sigortalı olamazmışım. SSK günlerimi sildiler. Bu nasıl olur ne yapmalıyım. Murat Kıvırcık/Antalya
CEVAP: Murat Bey, mevzuat gereği kendi şirketinizde SSK’lı olamazsınız. 2019/9 Sayılı SGK Genelgesiyle ne yazık ki bu mümkün değildir. Bu mevzuda mağdur olan binlerce vatandaşımızın var olduğunu biliyorum. Sigortalılık çakışmalarında güzel bir hesaplama ve planlama yapmak gerekmektedir. Kendi şirketiniz hala açıksa ve SGK’ya borcu yoksa personel ve patron hisselerinin transfer edilmesini talep edebilirsiniz. Bu gerçekleştiğinde siline SSK günü kadar olmasa da BAĞKUR’a gün gelecektir. Kesilen emekli maaşınızla ilgili ise gecikme artırımı ve faizine kurum yanlışı gerekçesiyle itirazda bulunabilirsiniz.
Kaynak: Halk TV
